Ngữ pháp tiếng Lào

Tương đồng nhất về Ngữ pháp giữa các Ngôn ngữ này là 'nói xuôi'  tức là nếu ghép tất cả các Từ vựng lại với nhau theo kiểu Từ - liền - Từ (word - to - word) thì Từ nào có ý nghĩa càng quan trọng sẽ càng được xếp ở đầu câu, Từ nào càng ít quan trọng thì càng bị xếp về cuối câu. 
Trong lúc các phần lớn các Ngôn ngữ như tiếng Anh, tiếng Hoa, tiếng Đức... thì ngược lại là Từ nào càng quan trọng thì càng được xếp về cuối câu và từ nào càng ít quan trọng thì được xếp về đầu câu....

Vì thế khi muốn diễn nghĩa một câu tiếng Lào, tiếng Thái hoặc tiếng Campuchia sang tiếng Việt thì có thể dịch nghĩa từng từ và xếp theo đúng thứ tự tương ứng thì sẽ thành nghĩa một câu tiếng Việt khá hoàn chỉnh, loại trừ một số trường hợp đặc biệt trong Ngữ pháp của các nước

Trong tiếng  LÀO có chữ ໆ dùng để viết khi có những từ phải viết 2 lần, có nghĩa là khi đọc đến từ nào mà đứng sau nó có chữ ໆ thì phải đọc lặp 2 lần. Thí dụ từ ຊ້າໆ đọc là xạ xạ (từ từ).


Trong tiếng Lào không có chữ "J" mà chỉ có chữ này "ຢ" (đọc là do). Chữ này có thể dùng thay thế cho các chữ d, gi trong tiếng Việt (đôi khi thay cho cả chữ r).

Còn chữ ຽ của tiếng Lào thì thay thế cho chữ iê của tiếng Việt. Chữ này đứng một mình thì không đọc được. Thí dụ từ ຮຽນ nghĩa là học được ghép như sau:
ຮ (ho) + ຽ (iê) + ນ (no) = hiên

------------------------------------------------------------

Ngữ pháp chung Lào - Thái - Khmer

1./.  Biến cách đặc biệt về Ngữ pháp 
Trong tiếng Lào, tiếng Thái và tiếng Khmer có một biến cách Ngữ pháp rất đặc biệt giống nhau đó là liên quan đến số đếm nếu số lượng người hay vật hay sự kiện nhiều hơn 1 thì trật tự của cụm từ vẫn giống như trong tiếng Việt hoặc nhiều Ngôn ngữ khác là:

Số lượng (số đếm) + Danh từ (người, vật, sự vật)

Nhưng nếu chỉ là một duy nhất thì cấu trúc cụm từ lại thay đổi ngược lại là:

Danh từ (người, vật, sự vật) + 1 (chỉ số lượng)

Ví dụ cụ thể như dưới đây:

Ngôn ngữ	Số lượng nhiều hơn 1	Số lượng chỉ bằng 1
Tiếng Lào	Sorng  kon (xoong khôn)	Kon neung (khôn nừng)
Tiếng Thái	Sorng  kon (xoong khôn)	Kon neung (khôn nừng)
Tiếng Khmer	Pi  mnus (pi ma-nut)	Mnus mouy (ma-nut muôi)
Tiếng Việt	Hai  người	Một  người (người một)

2./.  Quan hệ Danh từ
2.1./.  Xác định Danh từ
Trong các Ngôn ngữ Lào, Thái và Khmer cũng như tiếng Việt luôn có những mối quan hệ giữa Danh từ với các Thành phần Ngữ pháp trong câu rất phức tap: Mặc dù trong các Ngôn ngữ này không có khái niệm về Mạo từ Xác định hay Mạo từ Bất xác định như các Ngôn ngữ Châu Âu nhưng thay vào đó là những khái niệm phức tạp hơn như dưới đây:

>>> Xác định Danh từ

Danh từ trong các Ngôn ngữ Lào - Thái - Khmer

Các mối Quan hệ Danh từ chính là một bộ phận Ngữ pháp rất quan trọng không chỉ đối với các Ngôn ngữ Lào - Thái - Khmer nói riêng mà còn là đối với bất kỳ Ngôn ngữ nào nói chung nhưng do Cấu trúc Ngữ pháp mỗi Ngôn ngữ mỗi khác mà nó sẽ tạo ra những mối quan hệ khác biệt giữa Danh từ và các Thành phần Ngữ pháp khác trong câu...
Vì vậy, nội dung này trình bày những mối quan hệ cơ bản của Danh từ với các Thành phần Ngữ pháp khác lần lượt như dưới đây:

1./.  Chỉ định Danh từ
Đối với bất kỳ Ngôn ngữ Châu Âu nào (trừ tiếng Nga), nếu một Danh từ nào trong câu không kèm theo Số lượng cụ thể thì người ta thường dùng các Mạo từ không xác định hoặc Mạo từ xác định để chỉ rõ Danh từ.
Ví dụ trong tiếng Anh dùng Mạo từ không xác định là 'a', tiếng Pháp là 'un' hoặc 'une' tùy vào Danh từ là giống đực hay giống cái...  trong lúc các Ngôn ngữ Lào, Thái và Khmer cũng như tiếng Việt Khái niệm này nghe rất xa lạ và mơ hồ khó hiểu...

1.1./. Chỉ định Danh từ trực tiếp
Để xác định các Danh từ trong câu, hoặc là có Lượng từ kèm theo (để chỉ rõ số lượng Danh từ có bao nhiêu người hay đồ vật hoặc sự kiện...) hoặc là chỉ định trực tiếp như Ví dụ trong câu dưới đây:

Tiếng Anh:  I am a student
Tiếng Lào:  koy pen nuk-seuk-sa (khọi pen nặc-xức-xa)
Tiếng Thái:  pom pen nuk-seuk-sa (phôm pen nặc-xức-xa)
Tiếng Khmer:   nhom kir chea sers (nhom cừ chia xa)

                             Số ít                                        Số nhiều
Tiếng Anh:   I am a student               we are the  students
Như đã trình bày ở Mục chính của Ngữ pháp về Biến cách Ngữ pháp, nếu có Số lượng đi kèm Danh từ thì nó sẽ thiết lập cụm Danh từ với Số lượng như dưới đây:

Ngôn ngữ	Số lượng nhiều hơn 1	Số lượng chỉ bằng 1
Tiếng Lào	Sorng  kon (xoong khôn)	Kon neung (khôn nừng)
Tiếng Thái	Sorng  kon (xoong khôn)	Kon neung (khôn nừng)
Tiếng Khmer	Pi  mnus (bi ma-nut)	Mnus mouy (ma-nut muôi)
Tiếng Việt	Hai  người	Một  người (người một)

1.3. /.  Từ loại (phân loại Danh từ)
Đặc biệt, trong các Ngôn ngữ Lào, Thái, Khmer, tiếng Hàn hoặc tiếng Nhật cũng như tiếng Việt là khi có Lượng từ kèm theo Danh từ thì vấn đề không chỉ dừng lại ở chỗ là đưa cụm từ nói trên vào trong câu mà nhiều trường hợp sẽ trở nên phức tạp hơn là phải kèm theo các Từ loại đặc trưng để chỉ rõ Danh từ là loại nào cụ thể chẳng hạn như người hay vật hay sự kiện.

Ví dụ: Tôi có 2 cái  bàn, anh có 2 quyển vở, nó có 4 quả  lựu đạn, cô ấy có giọng  hát rất hay...
Ví dụ trên cho thấy rằng đứng trước các Danh từ luôn có một Từ loại  đặc trưng để phân loại Danh từ thuộc loại nào.

Vì vậy, dưới đây giới thiệu một số Từ loại  thường dùng trong các Ngôn ngữ Lào, Thái và Khmer:

2.2./.  Danh xưng
Trong các Ngôn ngữ Lào, Thái và Khmer cũng như tiếng Việt không giống như các Ngôn ngữ Châu Âu thường được thống nhất các Danh xưng trong giao tiếp một cách rất đơn giản bằng các Đại từ Nhân xưng rất cụ thể hoặc vài Chức danh đặc biệt nào đó.
Trong lúc tiếng Thái, tiếng Lào, tiếng Khmer và tiếng Việt luôn phải loay hoay để diễn giải các quan hệ trong xưng hô với nhau thành các Ngôn ngữ nước ngoài như thế nào cho thật sát nghĩa và thật đúng phép xã giao mặc dù tự bản thân người Việt cũng như người Lào hay người Thái hoặc người Khmer vẫn có thể xưng hô được với nhau rất dễ dàng bởi sự Xưng hô của các Ngôn ngữ Lào, Thái, Khmer cũng như tiếng Việt đều giống nhau nhưng lại không giống như các Ngôn ngữ Châu Âu...
Vì thế, nội dung dưới đây diễn giải các cách Xưng hô (còn gọi là Hô cách) trong các Ngôn ngữ Lào, Thái và Khmer

>>> Danh xưng và Hô cách

Hô cách trong Ngôn ngữ Lào - Thái - Khmer

2./.  Quan hệ giữa Danh từ và Tính từ
3./.  Động từ và các Thời của Hành động
Động từ và các Thời của Hành động trong các Ngôn ngữ Lào, Thái và Khmer được giới thiệu chung như dưới đây:

>>> Các thì của Hành động

Thì trong các Ngôn ngữ Lào - Thái - Khmer

Thay vì phải biến đổi Động từ theo các Thì của Hành động như trong nhiều Ngôn ngữ Châu Âu thì trong các Ngôn ngữ Lào, Thái và Khmer cũng như trong tiếng Việt chỉ cần đưa thêm vào các Trợ từ để chỉ thời của các Hành động xảy ra như dưới đây:

1./.   Động từ trong câu
Tất cả các Động từ trong tiếng Thái, tiếng Lào hay tiếng Khmer được sử dụng trong câu luôn luôn được giữ nguyên thể không bị biến đổi theo Đại từ Chủ ngữ hay theo các Thì (hiện tại, quá khứ, tương lai) tương tự như trong tiếng Việt.

Trong một câu có nhiều Động từ cũng được gắn bó theo cấu trúc như trong tiếng Viêt...
Ví dụ câu có hai Động từ thì Động từ chính sẽ được đặt ngay sau Đại từ Chủ ngữ hoặc gần Đại từ Chủ ngữ nhất, kế đó là Động từ phụ hoặc cũng có thể sẽ được đặt cuối câu mà phần lớn theo đúng trật tự câu của tiếng Việt như dưới đây (chỉ trừ một số trường hợp đặc biệt sẽ hơi ngược với trật tự về Động từ giữa tiếng Việt và tiếng Lào hoặc tiếng Thái):

Ngôn ngữ	Nguyên văn	Phiên âm
Tiếng Lào	ຂ້ອຍໄປເຮັດວຽກ	Koiy pay herd viek Khọi pay hết việc
Tiếng Thái	ฉันไปทำงาน	Chan pai tum ngarn Xắn pai thăm ngan
Tiếng Khmer		Nhom tov tver ka Nhom tơu thuơ ca
Tiếng Việt		Tôi đi làm việc

2./.  Các Thì của Hành động
Trong tiếng Lào, tiếng Thái và tiếng Khmer cũng như tiếng Việt không có khái niệm chia Động từ theo các Thì của Hành động mà chỉ có các Trợ từ kèm theo trong câu ở những vị trí xác định thích ứng để chỉ rõ thời điểm đã và đang hoặc sẽ hành động như dưới đây:

2.1/.  Thì hiện tại tiếp diễn
Đối với thì hiện tại thông thường, sẽ không có gì khác biệt trong cấu trúc câu của các Ngôn ngữ nói trên ngoài việc thiết lập một câu có cấu trúc 'Đại từ Chủ ngữ' + Động từ + Bổ ngữ... mà trong đó nếu là Đại từ Nhân xưng làm Chủ ngữ của câu thì thường có thể được loại bỏ không cần sử dụng trong các câu tiếng Lào, tiếng Thái hoặc tiếng Khmer....

Đối với những Hành động đang diễn ra và có thể sẽ kết thúc vào một thời điểm nào đó có hạn định hoặc không hạn định thì người ta dùng một Trợ từ biểu thị cho Thì hiện tại tiếp diễn như dưới đây:





2.2./.  Thì quá khứ 
Trong tiếng Lào, tiếng Thái và tiếng Khmer nói chung chỉ có khái niệm Quá khứ Đơn giản mà không có khái niệm Quá khứ Tiếp diễn... vì vậy. Có hai dạng Quá khứ Đơn giản trong các Ngôn ngữ này là Quá khứ đã từng xảy ra ít nhất một lần rồi và Quá khứ Hoàn thành

2.2.1/.  Quá khứ Hoàn thành
Đối với trường hợp này, tiếng Lào và tiếng Thái cùng đưa vào một Trợ từ kết thúc câu là 'lèo' để khẳng định Hành động đã xảy ra và đã kết thúc. Tiếng Khmer thì cũng đưa vào một trợ từ 'hoy' để khẳng định Hành động đã kết thúc như dưới đây:





2.2.2/. Thì Quá khứ vãng lai
Trong tiếng Lào và tiếng Thái còn có một cách nói để chỉ những Hành động ít nhất đã từng xảy ra một lần rồi bằng một Trợ từ 'khơi' (có nghĩa là 'quen' hoặc là 'đã từng') như dưới đây:

Tiếng Lào:  ຂ້ອຍເຄີຍໄປລາວມາແລ້ວ koiy keri paiy ma Lao leaw (khọi khơi pay ma Lào lẹo)
Tiếng Thái:  ผมเคยไปลาวมาแล้ว Pom keree pai ma Lao leaw (phổm khơi pai ma Lao lẹo)
Tiếng Việt: Tôi đã từng đi đến Lào rồi (hoặc cũng có nghĩa là 'tôi đã quen đi đến Lào rồi)

Có nghĩa rằng Trợ từ trên đây khẳng định Hành động từng xảy ra và cũng có thể tiếp diễn nhiều lần.

Chú ý: Trong tiếng Lào và tiếng Thái, kết thúc của bất kỳ câu nào nói về Hành động từng xảy ra hoặc đã hoàn thành thì đều có Trợ từ แล้ว/ແລ້ວ'leaw' (lẹo) để khẳng định và ở đây sự sắp xếp vị trí giữa Động từ chính và Động từ phụ trong câu hơi khác trong tiếng Việt (vì theo trật tự của câu trên khi diễn nghĩa sang tiếng Việt theo sát nghĩa sẽ là 'tôi đi Lào đến rồi').

2.2.3./.  Cận Quá khứ
Trong nhiều Ngôn ngữ thường nói về một Hành động vừa mới xảy ra trong một Quá khứ rất gần và được gọi là Cận Quá khứ.
Ví dụ như trong câu tiếng Anh:  I just sent you my email
                                    tiếng Việt:   tôi vừa mới gửi email cho bạn

Các câu nói trên để diễn đạt một hành động vừa mới xảy ra tức thì và cũng đã được kết thúc trọn vẹn
Trong tiếng Thái, tiếng Lào và tiếng Khmer cũng có những câu tương tự như dưới đây:

Ngôn ngữ        Nguyên văn                   phiên âm Quốc tế                Phiên âm Việt
Tiếng Lào:     ຂ້ອຍຫາກໍ່ສົ່ງອີເມລໃຫ້ເຈົ້າແລ້ວ koiy ha-gor sorng email haiy jao leaw   khọi hả-cò xoong email hạy chạu lẹo
Tiếng Thái:  ผมเพิ่งส่งอีเมลให้คุณแล้ว pom peng sorng email hai koon leaw    Phổm phờng xoòng email hai khùn lẹo
Tiếng Khmer:                                        khnhom terb-tae pnher email oy neak hoy    khơ-nhom têp-te phơ-nhe email ai niêc hài
Tiếng Việt:       tôi vừa mới gửi email cho bạn rồi
Tiếng Anh:       I just sent you my email


2.3./.  Thì Tương lai
Trong các Ngôn ngữ Lào, Thái và Khmer biểu thị Thời Tương lai của một Hành động sắp xảy ra cũng rất đơn giản bằng một Trợ từ như dưới đây:

2.3.1./. Thì tương lai không hạn định
Đây là Thì tương lai của một Hành động mang tính chất dự định, chưa chắc đã xảy ra hoặc xảy ra không cụ thể là trong một tương lai gần hay xa...




Ngoài ra, trong tiếng Lào và tiếng Thái có một mẫu câu nói về Hành động sẽ xảy nhưng không hạn định về thời gian cũng như không chắc chắn diễn ra hay không theo kiểu Cấu trúc Ngữ pháp không giống như tiếng Việt như dưới đây:

Tiếng Lào:    ຄ້ອຍຢາກຈະລືມ 'koiy yark ja leum' (khọi dạc chã lưm)
Tiếng Thái:   ผมอยากจะลืม 'pom yark ja leum' (phổm dạc chã lưm)
Tiếng Việt:         Tôi muốn (sẽ) quên

Hoặc một ví dụ khác tương tự:
Tiếng Lào:    ຄ້ອຍຢາກຈະໄປ 'koiy yark ja paiy' (khọi dạc chã pay)
Tiếng Thái:   ฉันอยากจะไป 'chan yark ja pai' (xắn dạc chã pai)
Tiếng Việt:  Tôi muốn (sẽ) đi

Có nghĩa rằng, mặc dù tiếng Việt quan niệm rằng bất kỳ mong muốn nào cũng đều chỉ là sẽ xảy ra trong tương lai nhưng cách nói của tiếng Việt không bao giờ nói là 'tôi sẽ muốn...' hoặc 'tôi muốn sẽ...' mà chỉ nói đơn thuần là 'tôi muốn...' cho nên tiếng Thái và tiếng Lào luôn chặt chẽ để biểu thị rõ ràng Hành động sắp xảy ra trong tương lai vì Động từ 'muốn' là Động từ biểu thị ở một trạng thái tiềm năng mà thực tế chưa xảy ra... 
Điều đó để nói lên sự chặt chẽ trong tiếng Lào và tiếng Thái hơn tiếng Việt ở chỗ là Trợ từ 'ja' (sẽ) luôn được đặt sau các Động từ nào biểu thị tiềm năng trong tương lai tương tự như là อยาก/ຢາກ 'yark' (muốn), ต้องการ 'torng-garn' (cần, phải làm),  tung-jai (cố gắng)...

2.3.2./.  Cận tương lai
Đây là mẫu câu nói về một Hành động sắp xảy ra ngay tức thì như mẫu câu dưới đây:

Ngôn ngữ            Nguyên văn              Phiên âm Quốc tế            Phiên âm Việt
Tiếng Lào:     ຂ້ອຍສິກັບດຽວນີ້ເລີຍ      koiy si gup diew-ni leri            khọi xi cặp điêu-ni lơi
Tiếng Thái:  ฉันจะกลับเดิ๋ยวนี้เลย    chan ja club deaw-nee leree     xắn chã cơ-lăp điêu-ni lơi  
Tiếng Khmer:       
Tiếng Việt:            Tôi sắp quay về bây giờ luôn                                                   Tôi quay trở về ngay bây giờ               
Tiếng Anh:   I come back now

Chú ý: Trong tiếng Thái và tiếng Lào đều có thể dùng Trợ từ จะ 'ja' hoặc cũng có thể dùng từ  ໃກ້'gaiy' (trong tiếng Lào, phát âm là 'cạy', có nghĩa là 'gần') hoặc ใกล้น 'clai' (trong tiếng Thái được phát âm là 'cơ-lại' nghĩa là 'gần') để biểu thị nghĩa 'sắp' trong Cận tương lai (Tương lai rất gần) cho các câu trên.

4./.  Các Thể Ngữ pháp trong các Ngôn ngữ Lào - Thái - Khmer
>>> Thể Nghi vấn

Thể Nghi vấn trong Ngôn ngữ Lào - Thái - Khmer

Việc sử dụng các Đại từ Nghi vấn như đã từng được để cập đến ở phần nói về Đại từ Nghi vấn tiếng Lào, Đại từ Nghi vấn tiếng Thái và Đại từ Nghi vấn tiếng Khmer.
Trong Nội dung này sẽ đề cập chủ yếu vào Thể Nghi vấn Trực chỉ Hành động tức là các câu hỏi dựa vào những hành động cụ thể như dưới đây:

1./.  Thể Nghi vấn kiểu Phủ định
Trong khi phần lớn các Ngôn ngữ Châu Âu người ta thường tạo ra các câu Nghi vấn Trực chỉ Hành động bằng cách đảo ngược Động từ chính chỉ hành động trực tiếp lên trước Đại từ Chủ ngữ hoặc sử dụng Trợ động từ được đặt trước Đại từ chủ ngữ như dưới đây:

Tiếng Anh: Are you a student?                       hoặc:  Do  you want money?
Tiếng Việt: Bạn là sinh viên phải không?     hoặc:  Bạn cần tiền không?
Tiếng Lào: 'jao  mern nuk-seuk-sa bor'?      hoặc:  'jao  yark ngern bor?'
Tiếng Thái:  'koon  pen nuk-seuk-sa mai?'  hoặc:  'koon  yark ngern mai?'
Tiếng Khmer: 'neak kir chea Sers reu te?'   hoặc:  'neak  jong luy te?'

Trong lúc tiếng Việt, tiếng Lào, tiếng Thái và tiếng Khmer thì thường sử dụng một Trợ từ Phủ định đặt ở cuối câu vì thế dạng Câu hỏi Trực chỉ Hành động trong các Ngôn ngữ Lào, Thái, Khmer và Việt Nam có thể được gọi chung là Thể Nghi vấn Phủ định tức là kiểu câu hỏi dùng sự Phủ định để hỏi.
Một điều đặc biệt là trong hầu hết các Ngôn ngữ Châu Á không bao giờ thấy kiểu câu hỏi được đặt ra bằng cách đưa Động từ hay Trợ Động từ  lên trước Đại từ Chủ ngữ  trong bất kỳ tình huống nào tức là Văn phạm trong Thể Nghi vấn của các Ngôn ngữ Châu Á không giống như Văn phạm trong Thể Nghi vấn của các Ngôn ngữ Châu Âu.

2./.  Thể nghi vấn kiểu có (từng xảy ra) hay chưa
Trong các Ngôn ngữ Châu Á mà đặc biệt là các Ngôn ngữ Lào, Thái, Khmer và tiếng Việt rất đa dạng về các Thể loại câu Nghi vấn. Người ta có thể đặt ra một câu hỏi về một Hành động từng xảy ra hay chưa hoặc một điều gì đó đã từng có hoặc chưa có như dưới đây:



>>> Thể Phủ định

Thể Phủ định trong Ngôn ngữ Lào - Thái - Khmer

>>> Thể khẳng định

Thể khẳng định trong tiếng Lào - Thái - Khmer